American Parkinson Disease Association, 03/07/2024
Bệnh Parkinson (Parkinson’s disease – PD) được đặc trưng bởi sự thiếu hụt các tế bào thần kinh trong não giao tiếp bằng cách sử dụng hóa chất dopamine. Phương pháp điều trị chính là sử dụng các loại thuốc làm tăng nồng độ dopamine trong não để khôi phục các giao tiếp này. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu thay vào đó, PD có thể được điều trị không phải bằng cách cung cấp dopamine mà bằng cách phục hồi các tế bào thần kinh đã mất? Đây là ý tưởng đằng sau các liệu pháp dựa trên tế bào cho bệnh Parkinson đòi hỏi phải cấy tế bào gốc vào não để thay thế các tế bào đã bị mất. Nếu nghiên cứu thành công trong việc thiết kế một liệu pháp dựa trên tế bào có thể thay thế các tế bào bị mất do bệnh thì việc điều trị bệnh PD có thể được thay đổi.
Tế bào gốc có phải là phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh Parkinson?
Không có liệu pháp tế bào gốc nào được FDA chấp thuận cho bệnh Parkinson. Tuy nhiên, các thử nghiệm lâm sàng đầy hứa hẹn gần đây và các nhà nghiên cứu đã cố gắng phát triển loại phương pháp điều trị này trong nhiều thập kỷ. Có hai bước quan trọng trong quá trình này: Thu hoạch tế bào gốc – tế bào có khả năng phát triển thành nhiều loại tế bào khác nhau trong cơ thể – và sau đó kích thích các tế bào gốc đó trở thành tế bào thần kinh sản xuất dopamine.
Nghiên cứu hiện tại tập trung vào việc giải mã nguồn tế bào gốc tốt nhất để sử dụng, cách tốt nhất để biệt hóa tế bào gốc thành tế bào thần kinh dopaminergic và cách tốt nhất để đưa tế bào vào não để đạt hiệu quả tối đa và giảm thiểu tác hại. Trong vài năm gần đây, đã có nhiều động lực hơn, mang lại hy vọng mới cho lĩnh vực trị liệu dựa trên tế bào cho bệnh PD.
Mục tiêu lý tưởng là tạo ra các phương pháp điều trị sử dụng tế bào gốc để thay thế các tế bào thần kinh bị mất trong PD. Người ta hy vọng rằng điều này không chỉ làm giảm bớt các triệu chứng của bệnh PD mà còn có khả năng sửa chữa những tổn thương ở não do bệnh PD gây ra, từ đó làm chậm sự tiến triển của bệnh.
Những loại tế bào gốc nào có thể được xem xét để điều trị bệnh Parkinson dựa trên tế bào?
- Tế bào gốc phôi (Embryonic stem cells – ESC): Tế bào gốc có nguồn gốc từ phôi người, thường ở giai đoạn phát triển rất sớm. Phôi sớm được tạo ra bằng phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm (in vitro fertilization – IVF) và sẽ không được sử dụng cho quá trình mang thai thường là nguồn gốc của các tế bào này. (Điều này trái ngược với tế bào gốc của thai nhi thường có nguồn gốc từ phôi cũ.)
- Tế bào gốc từ người trưởng thành (còn gọi là tế bào gốc đặc hiệu cho mô) – Tế bào gốc được tìm thấy trong các tế bào đã biệt hóa ở người trưởng thành và phân lập từ chúng. Được biết đến rộng rãi nhất trong số này là các tế bào gốc tạo máu được tìm thấy trong máu và tủy xương của người trưởng thành, đã được sử dụng lâm sàng trong nhiều thập kỷ, chủ yếu để điều trị ung thư máu và các rối loạn khác về máu và hệ thống miễn dịch.
- Tế bào gốc dây rốn – Tế bào gốc tạo máu cũng được tìm thấy trong máu dây rốn được lấy sau khi sinh. Chúng cũng được sử dụng lâm sàng để điều trị ung thư máu và một số rối loạn di truyền hiếm gặp.
- Tế bào gốc trung mô – Còn được gọi là tế bào mô đệm, những tế bào gốc này có mặt trong nhiều mô như xương, sụn và mỡ. Chúng vẫn chưa được nghiên cứu rõ nhưng có tiềm năng tái tạo.
- Tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSC) – Tế bào gốc được tạo ra từ da hoặc tế bào máu trưởng thành đã được lập trình lại để trở lại trạng thái phôi thai.
- Tế bào gốc sinh sản ở người – Tế bào gốc được tạo ra từ trứng người chưa được thụ tinh.
Thử nghiệm lâm sàng về phương pháp điều trị tế bào gốc cho bệnh Parkinson
Cách duy nhất để mang lại các phương pháp điều trị tế bào gốc hợp pháp, được chứng minh và phê duyệt cho cộng đồng PD là thông qua các thử nghiệm lâm sàng. Nếu bạn quan tâm đến việc theo đuổi phương pháp điều trị bằng tế bào gốc cho bệnh PD, bạn nên đăng ký tham gia thử nghiệm lâm sàng tại một cơ sở y tế hàn lâm thay vì một phòng khám thương mại (xem thêm về điều này bên dưới). Bạn có thể được tiếp cận sớm với các phương pháp điều trị bằng tế bào gốc đồng thời giúp mang lại hiệu quả cho các phương pháp điều trị đó cho cộng đồng PD lớn hơn.
Tuy nhiên, điều cực kỳ quan trọng cần lưu ý là các thử nghiệm lâm sàng được nhập vào trang web Clinictrials.gov, danh mục tất cả các thử nghiệm lâm sàng do NIH quản lý, không được NIH xem xét kỹ lưỡng và các phòng khám tế bào gốc thương mại có thể đưa phương pháp điều trị của họ lên trang web này. Hầu hết mọi người không nhận ra điều này, điều này dẫn đến việc Clinictrials.gov đưa ra tuyên bố từ chối trách nhiệm trên trang web của họ với nội dung: “Tính an toàn và giá trị khoa học của nghiên cứu này là trách nhiệm của nhà tài trợ nghiên cứu và các nhà điều tra”.
Do đó, để sử dụng lâm sàng.gov một cách an toàn, hãy tập trung vào các thử nghiệm được thực hiện tại các trung tâm y tế hàn lâm ở Hoa Kỳ chứ không phải các phòng khám thương mại.
Các thử nghiệm lâm sàng gần đây và hiện tại về phương pháp điều trị tế bào gốc
Nghiên cứu giai đoạn I sử dụng tế bào gốc Bemdaneprocel trong não
Một nghiên cứu giai đoạn I vừa hoàn thành gần đây đã điều tra việc cấy ghép phẫu thuật tế bào gốc có tên Bemdaneprocel (BRT-DA01, trước đây gọi là MSK-DA01) vào một khu vực của não gọi là putamen. Những tế bào này là tiền thân của tế bào thần kinh dopamine có nguồn gốc từ tế bào gốc phôi. Những người tham gia thử nghiệm dùng thuốc để ức chế một phần hệ thống miễn dịch của họ (nhằm ngăn cơ thể đào thải tế bào). Điểm mấu chốt của nghiên cứu là sự an toàn, khả năng dung nạp, bằng chứng về sự sống sót của tế bào (sử dụng quét MRI và PET của não), cũng như tác động lên các triệu chứng PD. Mười hai người mắc bệnh PD đã được đưa vào nghiên cứu nhãn mở này (một nghiên cứu không có nhóm đối chứng). Nghiên cứu đã chứng minh rằng việc điều trị là an toàn và dung nạp tốt. Việc cấy ghép tế bào là khả thi và mang lại sự sống sót và cấy ghép tế bào thành công. Nghiên cứu giai đoạn II hiện đang được lên kế hoạch. Những người nhận được tế bào cấy ghép trong nghiên cứu ban đầu sẽ tiếp tục được nghiên cứu trong năm thứ hai.
Nghiên cứu giai đoạn IIA sử dụng tế bào gốc trung mô để điều trị bệnh Parkinson
Một nghiên cứu pha IIA mới hoàn thành gần đây đã nghiên cứu việc truyền tĩnh mạch tế bào gốc trung mô có nguồn gốc từ tủy xương như một liệu pháp điều chỉnh cho bệnh Parkinson. Mục tiêu của nghiên cứu này là chọn ra số liều truyền lặp lại an toàn và hiệu quả nhất. Nghiên cứu mù đôi và ngẫu nhiên. Có ba nhánh điều trị, nghiên cứu tổng cộng 45 người mắc bệnh PD. Nghiên cứu này tiếp nối một nghiên cứu được công bố vào năm 2021, là nghiên cứu giai đoạn I trên 20 người bị PD nhẹ/trung bình, mỗi người được chỉ định truyền tĩnh mạch một trong bốn liều tế bào gốc trung mô có nguồn gốc từ tủy xương, và đánh giá trong suốt thời gian thử nghiệm. Nghiên cứu đã chứng minh rằng việc điều trị là an toàn và dung nạp tốt. Việc điều trị có liên quan đến việc giảm trạng thái TẮT trên Thang đánh giá vận động bệnh Parkinson, với liều cao nhất tương quan với tác dụng đáng kể nhất.
Các nghiên cứu tuyển người tham gia điều trị iPSC
Một nghiên cứu giai đoạn I/IIa hiện đang tuyển 9 người tham gia mắc PD để kiểm tra tính an toàn và khả năng dung nạp của việc tiêm tế bào ANPD001, iPSC trưởng thành thành tế bào sản xuất dopamine, vào vùng nhân bèo sẫm (putamen) của những người tham gia mắc PD. Tất cả những người tham gia sẽ có iPSC được sản xuất từ sinh thiết da của chính họ, do đó giảm nhu cầu dùng thuốc ức chế miễn dịch. Tác động lên các triệu chứng PD, độ an toàn và khả năng dung nạp cũng như khả năng sống sót của tế bào sẽ được đánh giá bằng cách sử dụng phương pháp quét hình ảnh MRI và PET của não trong 5 năm sau khi cấy ghép. Độ an toàn và khả năng dung nạp sẽ được đánh giá hàng năm trong 10 năm nữa thông qua cuộc gọi điện thoại.
Một nghiên cứu khác sắp bắt đầu tuyển dụng với mục tiêu là sáu người mắc bệnh PD. Nghiên cứu này sẽ đánh giá tương tự việc cấy ghép phẫu thuật các tế bào thần kinh dopamine có nguồn gốc từ tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSC), vào putamen. Những iPSC này sẽ được tạo ra từ tế bào máu của những người mắc bệnh PD và sau đó được phẫu thuật cấy ghép vào cùng một người, điều này một lần nữa giúp giảm nhu cầu dùng thuốc ức chế miễn dịch. Thử nghiệm sẽ đánh giá sự an toàn của các tế bào được tiêm và cũng sẽ đo lường tác động của các tế bào thần kinh dopamine tự thân được cấy ghép lên các triệu chứng PD.
Nghiên cứu giai đoạn I sử dụng tế bào gốc phôi.
Một giai đoạn nghiên cứu khác của tôi đang được tiến hành là nghiên cứu các tế bào STEM-PD, các tế bào tiền thân dopamine có nguồn gốc từ tế bào gốc phôi (được tạo ra bởi một cơ sở nghiên cứu khác với Bemdaneprocel) và việc cấy ghép chúng vào nhân bèo của tám người mắc bệnh PD.
APDA có tài trợ cho nghiên cứu tế bào gốc nào không?
APDA đang tài trợ cho nhiều dự án nghiên cứu sử dụng iPSC để lập mô hình PD (bao gồm Tiến sĩ Gary Ho và Tiến sĩ Nikhil Panicker) cho phép các nhà nghiên cứu thử nghiệm những con đường hiểu biết mới về PD và cách điều trị.
Phòng khám tế bào gốc thương mại
Có rất nhiều phòng khám thương mại ở Mỹ và trên thế giới cung cấp các phương pháp điều trị bằng tế bào gốc chưa được khoa học chứng minh là có tác dụng. Như đã nêu ở trên, điều quan trọng cần lưu ý là hiện tại không có phương pháp điều trị tế bào gốc nào được FDA chấp thuận cho bệnh Parkinson.
Một phương pháp điều trị điển hình tại phòng khám tế bào gốc thương mại bao gồm thu mô mỡ (một số phòng khám loại bỏ tủy xương hoặc máu cho thủ thuật này), xử lý tế bào theo nhiều cách khác nhau để phân lập tế bào trung mô hoặc tế bào mô đệm khỏi mô và cuối cùng tiêm chúng vào trở lại cơ thể. Các tế bào được đưa lại vào cơ thể ở các vị trí khác nhau (vào máu, dịch não tủy, mũi, mắt, v.v.) tùy thuộc mục đích điều trị. Những phương pháp điều trị như vậy được thực hiện với một khoản phí, đôi khi là một khoản phí lớn và không được bảo hiểm chi trả.
Nó có hoạt động không? Hiệu quả của các phòng khám tế bào gốc thương mại
Các phòng khám thương mại thường không công bố kết quả của họ trên các tạp chí được bình duyệt để chứng minh cho cộng đồng khoa học rằng các phương pháp điều trị có hiệu quả. Đúng hơn, họ thường dựa vào câu chuyện từ bệnh nhân để làm bằng chứng về hiệu quả. Một số phòng khám theo dõi kết quả của bệnh nhân bằng cách đo lường các biến số như chất lượng cuộc sống trước hoặc sau thủ thuật. Tuy nhiên, nếu không so sánh bệnh nhân với một nhóm tương tự không được điều trị, thật khó để biết liệu sự cải thiện là do tác dụng của giả dược hay do chính phương pháp điều trị. Bằng chứng an toàn cũng bị hạn chế tại các phòng khám tế bào gốc.
Lời khuyên và bài học:
- Có triển vọng trong việc sử dụng tế bào gốc như một phương pháp điều trị khả thi cho bệnh PD, nhưng cần phải thực hiện nhiều nghiên cứu hơn trước khi liệu pháp này được chấp thuận sử dụng lâm sàng.
- Có nhiều nguồn tế bào gốc khác nhau và mỗi nguồn cần phẩm được nghiên cứu rõ để xem loại nào có hiệu quả trong điều trị bệnh PD.
- Một số thử nghiệm lâm sàng nhỏ đã được hoàn thành, đang được tiến hành hoặc sắp bắt đầu nhằm nghiên cứu việc sử dụng các phương pháp điều trị bằng tế bào gốc cho bệnh PD.
- Hãy thận trọng với bất kỳ phòng khám thương mại nào quảng cáo một phương pháp điều trị chưa được FDA chứng minh là an toàn và hiệu quả.
Nguồn: American Parkinson Disease Association
